Schilderijen retouches en overschilderingen
Retouches zijn niet oorspronkelijke aanvullingen van verf op ontbrekende of aangetaste verfdelen met de bedoeling het storende effect ervan te minimaliseren. Wanneer een retouche zich niet beperkt tot het storende gedeelte maar zich over de intacte originele verflaag uitbreidt spreekt men van overschildering.
De retouches bevinden zich over het algemeen op vullingen, de verf- of vernislaag.
Er zijn verschillen in samenstelling en eigenschappen bij retoucheerverven, ze zijn kant en klaar te koop of zelf te vervaardigen. Belangrijk is o.a. dat ze de originele verflaag niet aantasten, dat ze te verwijderen zijn zonder dat de originele verflaag wordt beschadigd en dat de kleur over langere tijd weinig veranderd.
Om zoveel mogelijk van de originele verflaag te laten zien dienen retouches zich te beperken tot de schade. Daarmee wordt ook voorkomen dat de originele verflaag kan worden aangetast bijvoorbeeld doordat de retoucheerverf zich onoplosbaar hecht of omdat door invloed van licht een kleurverschil in de originele verflaag ontstaat tussen het door de met retoucheerverf bedekte en het onbedekte gedeelte.
Ook het vulmateriaal dat bij het op niveau brengen van lacunes wordt toegepast dient zich niet op de originele verflaag te bevinden.
Integreren van retouches
Een storende plek geïntegreerd retoucheren vraagt o.a. om de juiste oppervlaktestructuur en de juiste kleur. Hierbij is het van belang dat de kleur van de omringende originele verflaag zich toont zonder ontkleurd te zijn door vergeelde vernislagen of oppervlaktevervuiling.
Om het integreren te vergemakkelijken wordt de techniek toegepast om de retoucheerverf over de omliggende originele verflaag te plaatsen (overschilderen) met een verloop naar transparant zodat deze zich langzaam mengt met de omgevingskleur.
Overschilderen wordt beschouwd als onethisch.
Het aanzetten
Het aanbrengen van overschilderingen met de bedoeling om bepaalde delen van het tafereel aan te zetten, oftewel te accentueren. Dit wordt toegepast om bijvoorbeeld de contrastwerking te vergroten of om meer kleurhelderheid te verkrijgen en is als zeer onethisch te beschouwen.
De signatuur en datering van de kunstenaar kan gevoeliger zijn voor oplosmiddelen dan de rest van de schildering. Wanneer deze bij een vernisafname met te sterke oplosmiddelen wordt aangetast, wordt dit vaak verbloemd door het aanzetten van de letters en/of cijfers.
Grote partijen overschilderen
Bij sommige dilettante behandelingen van schilderijen worden grote partijen overschilderd of overgesaust. Dit wordt toegepast om een meer bewerkelijke manier te vermijden zoals het inpunten van vele kleine beschadigingen bij onder andere het ontstoren van een sleetse partij. Of om ouderdomsbarsten aan het oog te onttrekken. Van de originele verflaag is dan nauwelijks meer iets te zien.
Reconstructie
Wanneer een groot deel van de originele verflaag ontbreekt, een partij waarin voorheen zich een deel van de figuratie van het tafereel heeft bevonden, kan deze op verschillende manieren worden behandeld. Onder andere door middel van een neutrale retouche, deze ontstoord het gebied zodanig dat het op beschouwingsafstand niet onmiddellijk opvalt, echter is hierbij geen sprake van reconstructie. Reconstructie is de ontbrekende partij zodanig behandelen dat deze goed geïntegreerd is, er wordt gestreefd naar een invulling die visueel zoveel als mogelijk met de oorspronkelijke overeenkomt. Zonder goed onderzoek, informatie zoals oude foto's is dit onmogelijk en kan misinterpretatie optreden.
Onderzoek en grote terughoudendheid is van belang wanneer partijen gereconstrueerd worden, speculatie dient te worden vermeden omdat het kan interfereren met de bedoelingen van de kunstenaar.
Retouche problemen
Met retouches en overschilderingen kunnen zich problemen voordoen die te maken hebben met de samenstelling van de verf en de invloed van licht en klimaat.
De materialen in de retoucheerverf kunnen in de loop der tijd een chemische of fysische verandering ondergaan waardoor deze van uiterlijk veranderen. Bijvoorbeeld retouches met lijnolie als bindmiddel zullen op den duur verdonkeren, bepaalde pigmenten zijn niet voldoende lichtecht en verliezen kleurkracht, de verf is chemisch instabiel waardoor deze van kleur veranderd of breekt en losraakt.
Retouches en overschilderingen herkennen
Met behulp van Ultra-Violetlicht zijn retouches en overschilderingen die niet ouder zijn dan ca 60 jaar te herkennen doordat deze het licht anders reflecteren dan de originele verflaag. Bij sterk vergeelde vernissen wordt het Ultra-Violetlicht grotendeels gereflecteerd door de vernislaag, dit effect belemmert het herkennen van retouches en overschilderingen. Onder andere met behulp van de microscoop of door middel van Infrarood fotografie is het nog mogelijk deze zichtbaar te maken.
Soms wordt gebruik gemaakt van nieuwe vernissen waaraan een Ultra-Violetlicht reflecterend product is toegevoegd, deze worden bij dilettante behandelingen toegepast om te verbloemen dat er veel in een schilderij is geretoucheerd.
Ook oppervlaktevuil kan het herkennen van retouches ernstig belemmeren.
Retouches/overschilderingen onzichtbaar maken
Het komt voor dat een schilderij zodanig sleets is dat het voor een groot deel wordt geretoucheerd/overschilderd. Omdat een dergelijk schilderij minder waarde heeft dan een schilderij met een paar retouches wordt soms over het gehele schilderij een Ultravioletlicht reflecterende vernis aangebracht waarop na droging een paar kleine retouches worden geplaatst. Bij inspectie met een UV-lamp lijkt het schilderij in een goede staat op die paar retouches na.