Schilderijen Schoonmaken Atelier Boeijink, Boekel, Van der Knaap Schilderijenrestauratie te Haarlem

Schilderijen retouches en overschilderingen


Retouches zijn niet oorspronkelijke aanvullingen van verf op ontbrekende of aangetaste verfdelen met de bedoeling het storende effect ervan te minimaliseren. Wanneer een retouche zich niet beperkt tot het storende gedeelte maar zich over de intacte originele verflaag uitbreidt spreekt men van overschildering.
De retouches bevinden zich over het algemeen op vullingen, de verf- of vernislaag.

Er zijn verschillen in samenstelling en eigenschappen bij retoucheerverven, ze zijn kant en klaar te koop of zelf te vervaardigen. Belangrijk is o.a. dat ze de originele verflaag niet aantasten, dat ze te verwijderen zijn zonder dat de originele verflaag wordt beschadigd en dat de kleur over langere tijd weinig veranderd.

Om zoveel mogelijk van de originele verflaag te laten zien dienen retouches zich te beperken tot de schade. Daarmee wordt ook voorkomen dat de originele verflaag kan worden aangetast bijvoorbeeld doordat de retoucheerverf zich onoplosbaar hecht of omdat door invloed van licht een kleurverschil in de originele verflaag ontstaat tussen het door de met retoucheerverf bedekte en het onbedekte gedeelte.
Ook het vulmateriaal dat bij het op niveau brengen van lacunes wordt toegepast dient zich niet op de originele verflaag te bevinden.

Tijdens afname van een olieverf overschildering
Tijdens afname van een overschildering.
onder de overschildering bevindt zich een kleine schade in de originele verflaag van het schilderij
Idem, onder de overschildering bevindt zich een kleine schade.
Grote verkleurde overschildering van een beschadigde craquelure in de originele verflaag van de schildering
Overschildering van een beschadigde barst.
Grote overvulling/overputty bij naad van paneeldelen over originele verflaag schilderij
Het witte vlak linksmidden is vulmateriaal dat zich op de originele verflaag bevindt.

Integreren van retouches

Een storende plek geïntegreerd retoucheren vraagt o.a. om de juiste oppervlaktestructuur en de juiste kleur. Hierbij is het van belang dat de kleur van de omringende originele verflaag zich toont zonder ontkleurd te zijn door vergeelde vernislagen of oppervlaktevervuiling.
Om het integreren te vergemakkelijken wordt de techniek toegepast om de retoucheerverf over de omliggende originele verflaag te plaatsen (overschilderen) met een verloop naar transparant zodat deze zich langzaam mengt met de omgevingskleur.
Overschilderen wordt beschouwd als onethisch.

Grote slecht geïntegreerde retouche met overschildering op verflaag schilderij
Te donkere overschildering met verloop.
Slecht geïntegreerde retouche met brede overschildering over ongevulde lacunes die zich in de originle verflaag bevinden
Retouche op ongevulde lacune met transparante, slecht geïntegreerde overschildering.
Retouche kleur aangepast aan vergeelde vernislaag op het schilderij
Retouche kleur aangepast aan vergeelde vernislaag.
Slecht geïntegreerde retouche kleur op verflaag schilderij
Niet geïntegreerde kleur.
Retouche met ongeïntegreerde oppervlaktestructuur in vergelijking verflaag schilderij
Niet geïntegreerde oppervlakte structuur.
Ruim overschilderen van craquelures die ontstaan zijn in de originele verflaag
Overschilderde craquelé.
Olieverf retouche met overschildering toont als een gesloten plak op het origineel
De retouche/overschildering ligt als een plak op de verflaag.
Matte retouches op de vernislaag van het schilderij
Matte retouches op vernislaag.

Het aanzetten

Het aanbrengen van overschilderingen met de bedoeling om bepaalde delen van het tafereel aan te zetten, oftewel te accentueren. Dit wordt toegepast om bijvoorbeeld de contrastwerking te vergroten of om meer kleurhelderheid te verkrijgen en is als zeer onethisch te beschouwen.
De signatuur en datering van de kunstenaar kan gevoeliger zijn voor oplosmiddelen dan de rest van de schildering. Wanneer deze bij een vernisafname met te sterke oplosmiddelen wordt aangetast, wordt dit vaak verbloemd door het aanzetten van de letters en/of cijfers.

Ophalen van contrasten in en om het oog door volledige overschildering
Het ophalen van contrasten in en om het oog.
Na afname overschilderingen van de olieverflaag van het schilderij
Idem, na de afname van de overschilderingen.
Aanzetten met bruine verf op het portret vann het schilderij
Aanzetten met bruine verf.
Aanzetten met zwart over datering cijfer 8 die door de kunstenaar was aangebracht
Aanzetten met zwart bij de datering van het cijfer 8.

Grote partijen overschilderen

Bij sommige dilettante behandelingen van schilderijen worden grote partijen overschilderd of overgesaust. Dit wordt toegepast om een meer bewerkelijke manier te vermijden zoals het inpunten van vele kleine beschadigingen bij onder andere het ontstoren van een sleetse partij. Of om ouderdomsbarsten aan het oog te onttrekken. Van de originele verflaag is dan nauwelijks meer iets te zien.

Overmatig overschilderen van de achtergrond van het schilderij
Vrijwel volledig met olieverf overschilderde originele achtergrond.
Tijdens afname van volledig overschilderde onderdeel van schilderij
Tijdens de afname van de over- schilderingen, de vrijgelegde middenpartij is origineel.
Originele verflaag met lichte olieverf overschilderingen en een dorp in de achtergrond
In de achtergrond is een dorp aan het water zichtbaar.
 Na een dilletante restauratie is de achtergrond vrijwel geheel overschilderd
Idem, na te zijn overschilderd, het dorp is verdwenen.

Reconstructie

Wanneer een groot deel van de originele verflaag ontbreekt, een partij waarin voorheen zich een deel van de figuratie van het tafereel heeft bevonden, kan deze op verschillende manieren worden behandeld. Onder andere door middel van een neutrale retouche, deze ontstoord het gebied zodanig dat het op beschouwingsafstand niet onmiddellijk opvalt, echter is hierbij geen sprake van reconstructie. Reconstructie is de ontbrekende partij zodanig behandelen dat deze goed geïntegreerd is, er wordt gestreefd naar een invulling die visueel zoveel als mogelijk met de oorspronkelijke overeenkomt. Zonder goed onderzoek, informatie zoals oude foto's is dit onmogelijk en kan misinterpretatie optreden.
Onderzoek en grote terughoudendheid is van belang wanneer partijen gereconstrueerd worden, speculatie dient te worden vermeden omdat het kan interfereren met de bedoelingen van de kunstenaar.


Retouche problemen

Met retouches en overschilderingen kunnen zich problemen voordoen die te maken hebben met de samenstelling van de verf en de invloed van licht en klimaat.
De materialen in de retoucheerverf kunnen in de loop der tijd een chemische of fysische verandering ondergaan waardoor deze van uiterlijk veranderen. Bijvoorbeeld retouches met lijnolie als bindmiddel zullen op den duur verdonkeren, bepaalde pigmenten zijn niet voldoende lichtecht en verliezen kleurkracht, de verf is chemisch instabiel waardoor deze van kleur veranderd of breekt en losraakt.

Blanching, wit geworden retouches en overschilderingen die zich op de verflaag bevinden
Blanching, wit geworden retouches en overschilderingen.
Wit geworden retouches en overschilderingen die zich op de verflaag bevinden
Idem op horizontale naad tussen paneeldelen.
Verdonkerde olieverf retouches bij voorhoofd geschilderd portret
Verdonkerde olieverf retouches bij het voorhoofd.
Een verticale gebarsten en losgekomen retouche van de verflaag
Een gebarsten en loskomende retouche.
Retouches en overschilderingen herkennen

Met behulp van Ultra-Violetlicht zijn retouches en overschilderingen die niet ouder zijn dan ca 60 jaar te herkennen doordat deze het licht anders reflecteren dan de originele verflaag. Bij sterk vergeelde vernissen wordt het Ultra-Violetlicht grotendeels gereflecteerd door de vernislaag, dit effect belemmert het herkennen van retouches en overschilderingen. Onder andere met behulp van de microscoop of door middel van Infrarood fotografie is het nog mogelijk deze zichtbaar te maken.
Soms wordt gebruik gemaakt van nieuwe vernissen waaraan een Ultra-Violetlicht reflecterend product is toegevoegd, deze worden bij dilettante behandelingen toegepast om te verbloemen dat er veel in een schilderij is geretoucheerd.
Ook oppervlaktevuil kan het herkennen van retouches ernstig belemmeren.

Ultra-Violetlicht opname met retouches zichtbaar als donkere vlekken in het tafereel
Ultra-Violetlicht opname: retouches zichtbaar als donkere vlekken.
Ultra-Violetlicht opname met overschilderingen zichtbaar als donkere vlekken in het tafereel
Idem, overschilderingen.
Luchtpartij schilderij vrijwel geheel overschilderd
Luchtpartij grotendeels overschilderd, de groenige tint toont de vernislaag.
Ultra-Violetlicht opname van het schilderij toont retouches verschillend van ouderdom
Recente (donkere vlekken) en oude retouches (minder donkere vlekken).
Vergeelde vernis en oppervlaktevuil belemmeren het herkennen van retouches op het schilderij
Oppervlaktevuil en vergeelde vernis belemmeren het herkennen van retouches.
Ultra-Violetlicht foto na het schoonmaken van het schilderij
Idem, na oppervlaktevuil afname.

Retouches/overschilderingen onzichtbaar maken

Het komt voor dat een schilderij zodanig sleets is dat het voor een groot deel wordt geretoucheerd/overschilderd. Omdat een dergelijk schilderij minder waarde heeft dan een schilderij met een paar retouches wordt soms over het gehele schilderij een Ultravioletlicht reflecterende vernis aangebracht waarop na droging een paar kleine retouches worden geplaatst. Bij inspectie met een UV-lamp lijkt het schilderij in een goede staat op die paar retouches na.
Restauratie atelier
Tingietersweg 87
2031 ER Haarlem

+31 (0)23 5514993
atelier@schilderijenrestaurator.nl
schilderijenrestaurator.nl

Locatie/route »


Social Media

Schilderijen schoonmaken op Facebook  Schilderijen schoonmaken op Instagram  Schilderijen schoonmaken op LinkedIn
lijn